"Czarne Miasto" Marta Knopik

 

Autor: Marta Knopik

Tytuł: Czarne Miasto

Cykl: Czarne Miasto, tom 1

Data premiery: 19.02.2020

Wydawnictwo: Lira

Liczba stron: 320

Gatunek: literatura piękna

Po lekturę „Czarnego Miasta” sięgnęłam z niemałym opóźnieniem. Tak naprawdę chyba nawet bym się na nią nie zdecydowała, gdyby nie wiele zgodnych głosów, że jest to lektura na wysokim poziomie, warta uwagi, inna, baśniowa, piękna i zachwycająca. Więc chyba to jedna z tych publikacji, gdzie za piękną okładką idzie równie piękne wnętrze? Tak, to na pewno. Zdecydowanie trzeba też podkreślić, że jest to debiut literacki Mart Knopik, która do tej pory była autorką scenariuszy dla Teatroteki Szkolnej prowadzonej przez Instytut Teatralny w Warszawie. Teraz „Czarnym Miastem” rozpoczyna cykl opowieści z tytułowego miasta.

Czarne Miasto położone jest gdzieś na Śląsku. To miasto pełne tuneli, ciemne, brudne, pełne sadzy i smogu, miasto kopalni już dawno nieczynnych. Wiele lat temu Wanda Bóbr razem z mężem Zdziśkiem przeprowadzili się tu z Kamiennego Miasta, by rozpocząć swoje dorosłe życie. Teraz, wiele lat później, po Roku Zaćmienia, który zmienił w ich życiu wszystko, Belinda i Bianka, ich córki, opuszczają dom rodzinny – przenoszą się do Białego Miasta, gdzie życie upływa całkiem inaczej, toczy się innym rytmem, według kompletnie odmiennych zasad. Żyjąc tam pozornie zapominają o domu – pozornie, bo ich podświadomość pamięta i wysyła sygnały nakłaniające by to miejsce ponownie odwiedzić…

Książka składa się z 15 tytułowanych rozdziałów i epilogu. Narracja prowadzona jest w trzeciej osobie czasu przeszłego, skupia się na historiach wielu bohaterów – zarówno sióstr BeBe (Bianki i Belindy), jak i ich mamy Wandy oraz sąsiadki, przyszywanej cioci Gieni. Całość stylem i językiem nasuwa skojarzenia z baśnią i magią, język jest prosty, zdania długie, w swojej prostocie poetyckie.

„Istnieje jedna ludzkość o jednej duszy, mówiącej uniwersalnym językiem symboli, starszym niż nasza ludzka mowa. Dusza ta znajduje ujście w mitach, baśniach i legendach, które poruszają w nas tę pradawną energię, budzą i uskrzydlają ducha.”

I tak jak można wyczytać w powyższym cytacie, język jest tutaj mocno symboliczny, magiczny, tu realne miesza się z nierealnym, znajdziemy tu tyle alegorii, metafor i symboli, że na jeden raz na pewno trudno odkryć pełny ich sens. I ja mam takie wrażenie – że może nie do końca odczytałam to, co autorka chciała tą powieścią przekazać. Mam wrażenie, że jest to zbiór opowieści, zbiór baśni, które łączy jedna nitka – to może jakby wstęp do dalszej historii? Jako że książka zapowiedziana jest jako tom rozpoczynający serię, to myślę, że to całkiem realna opcja.

„W Czarnym Mieście trudno żyć i raczej nie będzie już lepiej.

Czarne Miasto z wolna znika z powierzchni ziemi.”

Na pewno jednak mocno zauważalny jest kontrast pomiędzy Czarnym Miastem a Białym Miastem. Te pierwsze teraz jest już raczej w połowie wymarłe, mieszkają tam głównie dawni mieszkańcy, a młodzi wylatują w świat. To miasta dawne, zamieniające się w ruinę, gdzie życie toczy, a może bardziej toczyło się inaczej. Tu nie przywiązuje się wagi do wyglądu, do ubrań, a raczej dba o człowieka. Ludzie może nie sięgają po pomoc psychologów, ale sami dla siebie są pomocą, dużo rozmawiają, wspierają się. Białe Miasto jest całkiem inne – tu najważniejsza jest powierzchowność, ładny wygląd, bogactwo, kariera. Tu nie mówi się otwarcie co się myśli i czuje, tu chowa się za maską makijażu i schludnych nowych ubrań znanych projektantów. Warto zwrócić uwagę na opisy obydwu miast, są bardzo dopracowane i dają do myślenia. Myślę, że Czarne Miasto symbolizuje dawny styl życia, styl w jakim żyli nasi rodzice, dziadkowie. Białe Miasto to miasto nowoczesne, miasto przyszłości, odzwierciedlające zasady, które coraz mocniej panują w naszym świecie.

„Gdyby miała wymienić jedną rzecz, za którą tęskni najbardziej, byłyby to tradycyjne dialogi, jakie toczyły się na ulicach Czarnego Miasta, gdzie ludzie z troską wypytywali o stan zdrowia, o dzieci, o kłopoty. Nie przechwalali się, wręcz przeciwnie – umniejszali sobie, troszcząc się o samopoczucie rozmówcy. Opowiadali o emocjach i obawach. Białomieszczanie nigdy takich rozmów nie prowadzą, nie narzekają na nic, a ich uczucia, choroby i nieszczęścia są wielką tajemnicą. Są tabu.”

I w związku z tą interpretacją nie do końca rozumiem dlaczego autorka osadziła obydwa miasta w fizycznie istniejących miejscach, trochę to psuje mój odbiór tego przesłania. Miasta są symbolem, alegorią, więc nie powinny być fizycznie dostępne do wskazania na mapie, nie powinny mieć jednego konkretnego miejsca w świecie rzeczywistym. Moim zdaniem gdy otacza się je znanymi nam nazwami, jak Śląsk czy Singapur czy inne znane państwa i miasta trochę tracą na swoim znaczeniu. Ciężko jest mi to wyjaśnić, jednak to osadzenie na mapie wzbudza we mnie na tyle mieszane odczucia, że nie mogę tego nie zaznaczyć w tej recenzji.

Pomijając już miasta i ich symbolikę, w książce ogromną ilość miejsca zajmują baśnie, opowieści ciotki Gieni, która jako znachorka i potomek rodu od stuleci mieszającego w Czarnym Mieście zna jego całą historię – zarówno tą aktualną, prawdziwą, doświadczoną osobiście, jak i tą z dawnych czasów, opowiadaną z pokolenia na pokolenia. Ciocia Gienia siada więc z dziewczynkami (tu wracamy do ich dzieciństwa) i przy herbatce i domowym cieście roztacza przed nimi dawny, baśniowy świat wierzeń i legend. I tak zaczynają się przeplatać ich losy realne, z tym co magiczne.

„Podświadomość wsącza w nas wielokolorową miksturę baśniowych, symbolicznych obrazów, które potem podczas snów lub marzeń na jawie, znajdują ujście. Nasza świadomość zna podświadomość tylko w malutkim kawałku, w tym drobnym odprysku, który zostaje uświadomiony. A nawet wtedy, gdy coś z nieświadomego bezkresu wewnętrznego kosmosu przeniknie do naszej świadomości, nie zawsze potrafimy to nazwać i zrozumieć. Czasem zostajemy z uczuciem niepokoju i zagubienia. Myślę, że każdy z nas ma w sobie podziemny labirynt.”

Pod warstwą przypowieści i magii trzeba jednak podkreślić, że książka opowiada też o wielu trudnych emocjach. Znajdziemy tu dużo o depresji, o żałobie, o tęsknocie tak ogromnej, że nie pozwala normalnie funkcjonować. O nadziei, o szukaniu własnej drogi, o poczuciu jedności i samotności.

„Może czas odwiedzić dom?

Jak to się właściwie stało, że przez ostatnie lata ani razu tego nie zrobiła? Trudno to wytłumaczyć. Może w żartobliwej teorii Belindy o czarze rzucanym przez Białe Miasto na mieszkańców jest ziarnko prawdy? Człowiek miota się pomiędzy obowiązkami i terminami, zapominając o tym, co naprawdę jest w życiu ważne.”

Co jak co, ale na pewno nie można odmówić powieści tego, że ma w sobie głębię. Ma wiele warstw, które powoli odsłaniają się przed czytelnikiem, które nawet już po lekturze stają się dopiero zrozumiałe. Jestem pewna, że gdybym w tym momencie sięgnęła po lekturę raz jeszcze, odkryłabym w niej wiele innych opowieści, wiele innych znaczeń. Mimo kilku wątpliwości na pewno muszę podkreślić, że jest to lektura wyjątkowa, baśniowa, coś gdzie fantastyka miesza się z realnością. Coś oryginalnego i innego od wszystkich tegorocznych debiutów. Jestem ciekawa co przyniesie tom kolejny.

Moja ocena: 8/10

Za egzemplarz książki do recenzji dziękuję Wydawnictwu Lira!

Książka dostępna jest też w abonamencie 

Dodaj na półkę - klik!