"Cela numer 24" Zbyszek Nowak

Autor: Zbyszek Nowak

Tytuł: Cela numer 24

Cykl: Rozmowy z dożywotnimi, tom 2

Data premiery: 07.05.2025

Wydawnictwo: Muza

Liczba stron: 416

Gatunek: reportaż

 

Zbyszek Nowak od dawna interesuje się zagadnieniem zbrodni i kary. Jest byłym oficerem służb zbrojnych, doktorem nauk społecznych, prawnikiem i wykładowcą. Przez publikacją reportaży wydał dwie pozycje naukowe, niedawno wyszedł jednak z tematem do szerszego grona odbiorców - pod koniec roku 2024 ukazał się jego pierwszy reportaż “24 razy dożywocie” (recenzja - klik!), który był zapisem rozmów z więźniami skazanymi właśnie na ten wymiar kary. Wtedy jeszcze o tym nie wiedzieliśmy, ale była to dopiero pierwsza część dylogii temu tematowi poświęcona. Przez nim nikt czegoś takiego nie zrobił - jasne, ukazywały się i artykuły, i materiały prasowe, telewizyjne na temat niektórych z jego rozmówców, nikt jednak nigdy wcześnie nie usiadł ze skazanymi tak jak on, by pogadać jak z człowiekiem i później przedstawić to światu.

“Sensem tej rozmowy nie jest budowanie sensacji, jest poznanie człowieka - osoby skazane na karę dożywotniego pozbawienia wolności.”

Zbyszek Nowak przeprowadził w sumie 60 rozmów z 60 skazanymi na karę dożywocia. 48 zapisów z tych spotkań trafiło do druku, część w “Celi numer 24” została autoryzowana. Kilka rozmów dziennie, różne więzienia, różni rozmówcy. Sam autor w posłowiu przyznaje, że było to bardzo wymagające emocjonalnie zadanie, a jednak dziwnie wciągające, chciałoby się poznać dożywotnich jeszcze lepiej, jeszcze więcej. Nie wyklucza więc, że kiedyś do tematu powróci, jednak na pewno nie teraz, może kiedyś, może w innej formie.

 

“Cela numer 24” to druga część dylogii rozmów z dożywotnimi. Opiera się na bardzo podobnej budowie co pierwsza, choć niektóre jej elementy zostały zmienione - w mojej opinii na plus. Czy jest to przypadek, czy może wniosek z opinii o tomie pierwszym?

Książkę otwiera dedykacja dla Służby Więziennej, krótka charakterystyka prawna kary dożywotniego więzienia. Jest Intro, w którym autor przestrzega przed lekturą tego tytułu dla osób o wrażliwych nerwach, jest wstęp od doktora Bogdana Lacha, profilera kryminalistycznego. Jest Preludium, w którym autor w kilku słowach zapowiada każdą rozmowę - a nawet więcej, bo pisze też o tych, co swoją zgodę na publikację wycofali. Jest krótka rozmowa z sędzią Sądu Okręgowego w Warszawie oraz prokuratorką z Prokuratury Okręgowej w Gliwicach. To pierwsze 50 stron. Później przechodzimy do rozmów.

Każda z nich otwarta jest krótkim wycinkiem z mediów, z którego dowiadujemy się za co rozmówca został skazany, jak i krótkim komentarzem samego autora - czy to o wrażeniach z rozmowy, czy samych przygotowaniach, czy oczekiwaniach co do niej. Najczęściej wstęp ten mieści się w sumie na dwóch kartkach wstępu, później jest jedna karta “biografii” osadzonego - wiek życia, wiek popełnienia przestępstwa, informacje co do możliwości zwolnienia warunkowego i spis sądów, jakie daną sprawę rozpatrywały. Po tym następuje rozmowa - każda jest zatytułowana. Rozmowa to głównie wypowiedzi osadzonych, sam autor wtrąca się nieczęsto, czasami rzuca same hasła, które jego rozmówcy rozwijają, czasami jednak zdarza się zadawać mu dokładne, konkretne pytania. W tej książce ogólnie trzymają się one ciągle tych samych zagadnień, jednak dają wrażenie mniejszego przywiązania do jednego schematu rozmowy niż w tomie pierwszym. Autora interesuje nie zbrodnia osadzonych, choć i o tym rozmawiają, ale to jakim jego rozmówca jest człowiekiem. Padają zatem pytania o to kim byli w chwili popełnienia zbrodni, a kim są teraz, czy widzą siebie w normalnym świecie i co po wyjściu z więzienia by zrobili. Czy mają rodziny, kogoś bliskiego, czym jest dla nich wyrok dożywocia, czy poczuwają się do swojej winy, czy ich kara jest sprawiedliwa i co myślą o karze śmierci. Mimo tego, że każda rozmowa krąży wokół tych samych zagadnień, to prowadzona jest swobodnie, rozmówca ma miejsce, by powiedzieć to, co chce, a co za tym idzie - każda rozmowa jest inna od pozostałych.

“(...) o człowieku. O relacji między tym, kim byli, kim są, a tym, kim chcieliby być, gdy wyjdą - jeśli wyjdą - relacji człowieka i kary.

Przeszłość, dziś, przyszłość. Człowiek, zabójca. Do-żywot-nio skazany.”

A kim są rozmówcy poza tym, że każdy z nich dostał wyrok dożywocia? W “Celi numer 24” to sami mężczyźni w bardzo różnym wieku i na różnym etapie odbywania kary. Autor rozmawia ze skazanymi, którzy zbrodnie popełnili w bardzo młodym wieku (18-19 lat), w wieku dojrzałym, jak i prawie już emerytalnym (jeden z rozmówców popełnił zbrodnię w okolicy 60-tki). W momencie rozmowy przegląd wiekowy jest jeszcze większy - od lat 20-tu po 90-tkę. Są głośne, medialne, bestialskie zbrodnie, są i te mniej znane, pojedyncze, wręcz, jak twierdzą, przypadkowe. Niektórzy twierdzą, że są niewinni. Są skazani pochodzący z dobrych rodzin, którzy nigdy wcześniej nic złego nie zrobili, są i ci pochodzący z rodzin patologicznych, którzy uwikłani są w zbrodnie od najmłodszych lat. Są ci, którzy dobrze swoje zbrodnie tłumaczą, są ci, którzy mocno żałują, a są i tacy, którzy naprawdę nie wiedzą dlaczego w ogóle zbrodnię popełnili. Są rozmówcy, którzy mówią o swoich grzechach po raz pierwszy, są i tacy, którzy w końcu po latach decydują się na szczere wyznania. Są spójne portrety z tym, co było przedstawiane w mediach, są i takie, które kompletnie im przeczą. 24 rozmówców, każdy inny, choć każdy skazany na karę dożywocia.

“Jak patrzę na siebie, na człowieka sprzed 18 lat, to widzę gościa mocno ograniczonego.

Wiele rzeczy zaczynamy rozumieć późno, jeszcze więcej - bardzo późno, najwięcej - zbyt późno.”

Emocjonalnie na pewno nie jest to lektura łatwa. Po pierwsze, są to przecież rozmowy prawdziwe, o zbrodniach prawdziwych. Sama zastanawiam się, które rozmowy były dla mnie tak naprawdę trudniejsze - czy te, w którym zbrodniarz to prawdziwy psychopata, któremu trudno się wysłowić w języku polskim czy z tymi, którzy wydają się całkowicie zresocjalizowani, którzy gorzko żałują i mocno chcą odkupić krzywdy, jakie wyrządzili. Niektórzy wręcz wzbudzają współczucie, ale przecież nie powinniśmy zapominać o tym, że kiedyś zabili, odebrali komuś innemu życie. Czy takie coś da się odkupić, czy wszyscy, nawet oni zasługują na drugą szansę?

“Chciałabym, żeby dotychczas odbyta kara skłoniła ich do jakiejś formy refleksji, może skruchy, żalu - czegokolwiek, co pozwoliłoby dostrzec w sprawcach tych okrutnych zbrodni człowieka.” (ze wstępu – prokuratorka Karina Spruś)

Poza wydźwiękiem emocjonalnym, ciekawy jest też obraz więzienia, jaki się przed nami rysuje. I tutaj znowu, tak jak z rozmówcami - każda jedna placówka wydaje się inna. W jednej więźniowie zdają się pozostawieni sami sobie, w innej opiekunowie faktycznie o nich dbają, starają się ukierunkować na dobrą zmianę. Choć wszyscy rozmówcy zgodnie twierdzą, że szkoda tego czasu, który marnują, który mogliby wykorzystać, robić coś dla innych, czy ucząc się, pracując, to ich pojedyncze doświadczenia są inne: jedni mają na koncie ogromną liczbę kursów, przeczytane książki i inwestycję w samorozwój, inni po prostu siedzą. Zaskakujące jest jednak to, że każdy z rozmówców, który mówił o badaniach psychologicznych, podkreślał, że rozmowa z lekarzem, który orzeka o stanie psychicznym wtedy jeszcze oskarżonego, trwa dosłownie 15 minut. Zaskakująco spójna wersja wszystkich rozmówców, czy może być prawdziwa?

“Tu jest resocjalizacja. Można się zmienić, jeśli ktoś tego naprawdę chce. I od siebie dać ludziom coś normalnego.”

Oczywiście skoro mówimy o osadzonych, to mówimy też o karze więzienia, o sądownictwie, o prawie. Prawie niedoskonałym, które teraz, kiedy jedni z pierwszych skazanych w III RP powinni móc wyjść na wolność, jest naprędce zmieniane, a przez to nikt nic nie wie na pewno. Prawie, które czasami działa, a czasami nie, prawie, które nie daje szansy na faktyczne udowodnienie resocjalizacji. Wielu z osadzonych bardzo wyczekiwało zmiany rządu, licząc, że po podejściu PiSu od władzy w końcu coś zostanie logiczne unormowane.

 

“Cela numer 24” to reportaż dopracowany, który z jednej strony pozostaje jak najbliższy naturalnej formie rozmowy z osadzonymi, z drugiej wydaje się bardziej dopracowany, bardziej usystematyzowany niż jego poprzednik. Już choćby samo przeniesienie krótkich wywiadów z zawodowcami w temacie orzekania o karze (tu sędzia i prokuratorka) z końca na początek publikacji dużo w odbiorze zmienia. Skrócenie fragmentów zaczerpniętych z mediów (przecież to każdy może sobie wyszukać) na rzecz większej ilości miejsca do rozmówców również świadczy mocno na plus tej książki. Każdą rozmowę oczywiście czyta się inaczej, autor starał się oddać sposób wypowiedzi każdego ze swoich rozmówców, jednak i tu wydaje się, że korekta przebiegła sprawniej - miałam wrażenie, że rozmowy tego tomu czyta się bardziej płynnie. Pod względem stylistyki, bo drastyczność i brutalność zbrodni, waga odebrania życia innemu człowiekowi przecież pozostaje ta sama. Autor tą publikacją chciał pokazać kto kryje się za wyrokiem dożywocia, kto z taką łatką siedzi w więzieniu - i mimo iż rozmowy nadal pozostają krótkie, to myślę, że w tej książce naprawdę dobrze mu się to udało.

“Nie jestem adwokatem - nie będę go bronił. Nie jestem prokuratorem - nie będę go oskarżał. Nie jestem sędzią - nie będę go oceniał.”

Moja ocena: 8/10

 

Recenzja powstała w ramach współpracy z Wydawnictwem Muza.

Dostępna jest w abonamencie za dopłatą 14,99zł 

(z punktami z Klubu Mola Książkowego 50% taniej) 

Dodaj na półkę - klik!

Podoba Ci się to, co robię?

Wesprzyj mnie na patronite.pl/kryminalnatalerzu i dołącz do grona moich Patronów!