"Mary. Przebudzenie grozy" Nat Cassidy

 

Autor: Nat Cassidy

Tytuł: Mary. Przebudzenie grozy

Tłumaczenie: Anna Rajca-Salata

Data premiery: 18.06.2025

Wydawnictwo: Akurat

Liczba stron: 512

Gatunek: horror

 

“Mary” to pierwsza pełnoprawna wydana powieść Nata Cassidy’ego, choć nie jest to jego pierwsza styczność z piórem. Tak naprawdę zajmuje się tym już od lat, jest twórcą scenariuszy teatralnych i słuchowisk, wszystkich utrzymanych w konwencji horroru. Napisał też w 2017 roku powieść - fabularyzowaną wersją pocastu Steal the Stars, która od razu została przez krytyków doceniona. Zresztą nie tylko tak autor daje ujście swoim pasjom - jest też aktorem, którego możemy od czasu do czasu zobaczyć na ekranie w pomniejszych rólkach. Jego powieść “Mary” wydana została w 2022 roku i od razu zyskała przychylność krytyków i publiczności, wiele okrzyknęło ją najlepszym horrorem tamtego roku. Polski czytelnik jednak musiał kilka lat na nią poczekać, co warto zaznaczyć, gdyż w ostatnich latach temat oddawania kobietom sprawczości staje się coraz popularniejszy - Cassidy już trzy lata temu dorzucił do tego swoją cegiełkę. Teraz jest autorem czterech powieści, z czego druga na polskim rynku ukaże się już w lipcu - będą to “Pisklęta”.

 

Nowy Jork, początek kwietnia 2019. Mary właśnie wraca z kliniki, w której odbyła bezpłatną wizytę lekarską - ostatnio bowiem dzieją się z nią bardzo dziwne rzeczy. Jasne, zaraz będzie świętować swoje 50 urodziny, więc uderzenia gorąca to coś prawdopodobnie bardzo normalnego, gdy zaczyna się wchodzić w okres menopauzy. Może normalne są też problemy ze snem, ale halucynacje? Mary, gdy tylko spojrzy w lustro, widzi swoją twarz, która zaczyna gnić… to samo dzieje się z wszystkimi twarzami kobiet w jej wieku, które spotyka na ulicy. No i głosy, które słyszy w swojej głowie, choć to nie zaczęło się teraz – są tam od dawna, teraz tylko stały się bardziej natarczywe… Jednak nie o wszystkim powiedziała lekarzowi, więc ten odesłał ją z informacją, że wszystko jest w normie i powinna zgłosić się do własnego ginekologa… Jasne! Gdyby tylko na takiego miała pieniądze. Praca w piwnicy jednej z lokalnych księgarni wcale nie jest dobrze płatna, starcza jej po prostu na mieszkanie. Jednak i to teraz ma się zmienić - z pracy zostaje zwolniona, a właściciele mieszkania podnoszą czynsz. W doskonałym zatem momencie dzwoni ciotka, która ją wychowała - to upierdliwa i wredna baba, ale zaprasza ją do siebie, prosi ją, by przyjechała się chorą ciotką zaopiekować. Mary mają nadzieję, że powrót do rodzinnego miasteczka pomoże jej uporządkować własne życie, wsiada w samolot i leci do Arizony, do pustynnego małego miasteczka, w którym społeczność jest dziwnie zamknięta i znana z tego, co wydarzyło się tam kiedyś - to tam pół wieku temu grasował pewien seryjny morderca… Czy to naprawdę dobre miejsce do złagodzenia dziwnych symptomów psychicznych?

“Rzadko wraca myślą do przeszłości. Nie wiem, gdzie po raz pierwszy usłyszałam to porównanie, ale pamięć jest jak wielki dom. Pełen pokoi, korytarzy, zakamarków.”

Książka rozpisana jest na siedem części i epilog, otwarta notką od autora, zakończona jego posłowiem. Każda z części i epilog opatrzone są cytatami - wszystkie z książki “Przebudzenie” Kate Chopin, większość z książki-relacji agenta FBI z masakry wielkanocnej w Arroyo. Części złożone są z tytułowanych rozdziałów, z określeniem czasu, gdy ten ulega zmianie, jest ich w sumie 58, ostatni to doniesienia medialne. Poza dwoma pierwszymi i epilogiem, książka pisana jest w pierwszoosobowej narracji czasu teraźniejszego przez Mary i doskonale oddaje już w samej warstwie stylistycznej to, co dzieje się z bohaterką, w jaki sposób myśli, czy po prostu jakie myśli słyszy. Tekst zatem nie zawsze zachowuje poprawną interpunkcję, ale jest to zabieg specjalny, mający na celu oddanie zawiłości psychiki bohaterki - i według mnie robi to bardzo skutecznie! Słownictwo, jakim autor się posługuje jest codzienne, niektóre postacie mają tendencję do wypowiedzi bardzo brutalnych, obraźliwych, pełnych przekleństw i wulgarności, ale i to zdaje się mieć swoje uzasadnienie - dla większości jest tarczą przed światem, znakiem tego, co przeżyli w przeszłości. Książka zatem już w warstwie stylistycznej robi wrażenie!

“To, co wartościowe, wymaga wysiłku. Czasem trzeba się pomęczyć, ale…”

Rozpatrując powieść pod kątem fabularnym jest to na pewno horror i to z gatunku tych, które przerażają nie zdarzeniami, a makabrą. Są zjawy, są duchy, jest sporo krwi i mięsa, są opisy obrzydliwe. Już na starcie książka zaczyna się dziwnie - jest zjadanie robaków, są rozkładające się twarze. Im dalej, tym dziwniej, jednak da się wyczuć, że autor pisze to wszystko z głową - nie powiela schematów, a raczej bawi się tym, co znane w tego typu horrorach i łączy to w nieoczywistą całość nie przesadzając równocześnie w opisach brzydoty. Ilość wątków paranormalnych, które porusza, jest zaskakująca, ale wszystko się ze sobą klei. Sama historia budowana jest od początku tak, by czytelnik czuł się obrzydzony i skołowany, niepewny tego, co dzieje się naprawdę, a co nie, co jest tylko wytworem wyobraźni głównej bohaterki. Poprzez tę wspomnianą “dziwność” i zaskakujące łączenie motywów, nie wiemy czego możemy się spodziewać, w którą stronę fabuła skręci - a to doskonale utrzymuje napięcie przez całą lekturę. Jednak tak jak ogólnie nie lubię brutalności i makabry w książkach, tak tutaj byłam w stanie ją zaakceptować z kilku względów: po pierwsze, była pisana z głową, po drugie: miała swój cel, miała ukazać emocje danych postaci, a po trzecie: była zwyczajnie metaforą. Metaforą złości i niezgody na to, jak przez świat traktowane są kobiety.

“Ludzie zawsze próbują sprowadzić naszą złożoność do czego prostego i łatwego do zlekceważenia, bo na tym polega bycie kobietą. Za trudno nas zdefiniować, a i tak to robią, ze strachu, więc na Boga, będziemy nieustraszone!”

Bohaterka Mary to naprawdę doskonała kreacja. Kobieta samotna, która za największą rozrywkę uznaje układanie książek w pracy i rozmowy ze swoimi porcelanowymi figurkami. I wydaje się, że takie życie jej odpowiadało, a przynajmniej jest tak, dopóki nie zaczynają zachodzić w niej zmiany, nie zaczyna analizować skąd to, co dzieje się z jej psychiką, się wzięło. I już tu zaczyna swoją przemianę - z kobiety uległej i zastraszonej prześladowaniami, których była ofiarą w dzieciństwie, staje się kobietą analizującą, szukającą. Proces zachodzi powoli, a czytelnik towarzyszy jej w tej drodze. A jest to droga niezwykła, w której przychodzi jej walczyć z myślami o własnej nieważności i przezroczystości, czegoś, co od zawsze wmawiało jej otoczenie, albo czego sama się nauczyła, by nie wchodzić nikomu w drogę, jak i bardzo agresywną naturą, złością, wściekłością, która dochodzi do głosu coraz wyraźniej. Bo każde tłumione emocje, w końcu znajdą wyjście, prawda?

“Odkryłam nowe głębiny samotności. Zaskakujące w przypadku kogoś, kto zawsze był sam.”

Poprzez postać Mary autor porusza trzy ważne tematy. Pierwszy to zmiany, jakie zachodzą w kobiecie podczas menopauzy. Dokładność tych zmian, tego, jak kobiety je odczuwają, jaki buzują w nich wtedy emocje, autor opisuje doskonale, równocześnie zwracając uwagę na to, że menopauza, okres, gdy płodność kobieca zostaje już zakończona, jest w naszej mentalności przemilczany, traktowany jak coś piętnującego, a przecież jest to najbardziej naturalna zmiana w życiu każdej z nas. A jednak to ciągle temat tabu, chyba najbardziej przemilczany z wszystkich okresów w kobiecym ciele zachodzących. Poprzez Mary, zmiany, jakie w całej powieści zachodzą w jej myśleniu, widzimy to, z jakim wstydem kobiety do tematu podchodzą i jak bardzo tego robić nie powinny - to piękna zmiana, którą powinno się celebrować!

“W kulturze istnieje tak wiele rytuałów dla uczczenia narodzin, dojrzewania, dorosłości, reprodukcji. Czemu nie ma żadnego, by uczcić zakończenie płodności? Gdzie święto wieku średniego?”

Drugi ważny temat to podejście społeczeństwa do roli kobiet, które ciągle jeszcze są szufladkowane, które ciągle jeszcze są traktowane według innych standardów niż mężczyźni. Oczywiście zmiany w postrzeganiu kobiet w społeczeństwie już zachodzą, ale ciągle jeszcze można wyczuć tę nierówność, a u kobiet w wieku Mary jest ona ciągle mocno wyraźna, ciągle wbita w światopogląd. Autor w tej powieści obnaża patriarchat, oddaje kobietom prawo do równości.

Trzecim tematem jest bullying, prześladowanie, które najczęściej rozpoczyna się w okresie dzieciństwa, a które naznacza człowieka na całe życie. Mary już jako dziecko była z grona rówieśników wykluczana, ciotka, która przygarnęła ją do siebie po śmierci jej rodziców, też nigdy nie traktowała jej dobrze. I teraz nagle po 30 latach Mary wraca w miejsce, gdzie zostawiła wszystkich swoich dręczycieli.

“Dlaczego była taka dziwna? Czemu zawsze stanowiła łatwy cel? Bo ludzie to wyczuwali. Tę dziwaczność. Niedopasowanie. Może to częściowo jej wina? Nie starała się za wszelką cenę być normalna.”

Jednak to nie jedyne ciekawe tematy, które się przez powieść przewijają. Obok wątków feministycznych, bardzo ważny jest też temat popularności seryjnych morderców, fascynacji true crime, jaka jest wyraźnie widoczna w ostatnich latach w naszym społeczeństwie. Jest tu więc i wątek kryminalny, wracamy do seryjnego mordercy, który grasował na tych terenach przed laty, przyglądamy się jego sposobowi działania i ofiarom. I to również jest świetnie i mądrze ujęte - autor uświadamia, że naprawdę nie ma co nas w tym fascynować, że tak naprawdę seryjni mordercy są nudni i żałośni, bez względu na to w jaki sposób swoje zbrodnie popełniają. To ofiarom należy się pamięć, to naszym normalnym życiom należy się celebracja.

“(...) jakie to wszystko w pewnym momencie stało się… nudne. Jakie przewidywalne. (...) Problemy z matką. Problemy z ojcem. Maltretowanie. Zemsta. Cały ten cykl wydarzeń, choć przerażający, był także pospolity. (...) Przez cały czas zastanawiała się, dlaczego te właśnie chwile miały być bardziej godne zapamiętania niż moje własne spokojne życie?”

Poza tym jest jeszcze wiele naprawdę ciekawych tematów, motywów, nawiązań jak choćby doskonale oddana klaustrofobiczna atmosfera małej społeczności czy bezwzględność pustyni w porównaniu z kruchością ludzkiego życia - i każdy jeden najmniejszy detal potraktowany jest z uwagą, jest napisany mądrze i ma swój cel. Nie będę jednak już omawiać ich wszystkich, pozwolę czerpać Wam przyjemność z samodzielnego odkrywania kolejnych fabularnych i refleksyjnych niuansów tej powieści.

“Nie powiedziałabym, że są piękne. Chociaż są. Po prostu to słowo niesie ze sobą zbyt duży bagaż. Pochodzi ze świata zewnętrznego, wykorzystywano je po to, by te kobiety stały się niewidzialne.”

Rozpoczynając “Mary” byłam pełna obaw - nie lubię horrorów opartych na makabrze, nie lubię obrzydliwych opisów i wulgarności. A jednak od początku w książce da się wyczuć te ulotne coś, co fascynuje i sprawia, że nie chce się z lektury mimo wszystko rezygnować, a po prostu czytać, odkrywać dalej. I bardzo dobrze, bo im dalej, tym książka jest bogatsza nie tylko w samą fabularną historię, ale i w motywy i ważne tematy, które społecznie powinny być omawiane głośno. Dla Nata Cassidy nie ma tematów tabu, mówi otwarcie, oddając przy tym kobietom hołd - przede wszystkim swojej matce i Carrie, głównej bohaterce książki Stephena Kinga, która stała się dla niego inspiracją do stworzenia tej powieści. Autor oddaje nam w ręce dzieło pochłaniające, również pod kątem stylu, który wzbudza ogrom emocji - od obrzydzenia po łzy i śmiech. Naprawdę jestem zaskoczona jak bardzo “Mary” okazała się powieścią wartościową! Buzującą słuszną złością, niosącą ważny społeczny przekaz.  

“Kim jestem?

Opowieścią pisaną w czasie teraźniejszym.”

Moja ocena: 8/10

 

Recenzja powstała w ramach współpracy z Wydawnictwem Akurat.

Dostępna jest w abonamencie za dopłatą 14,99zł 

(z punktami z Klubu Mola Książkowego 50% taniej) 

Dodaj na półkę - klik!

Podoba Ci się to, co robię?

Wesprzyj mnie na patronite.pl/kryminalnatalerzu i dołącz do grona moich Patronów!